Του Charlie Irvine (Καθηγητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Strathclyde/Glasgow, όπου είναι υπεύθυνος για το πρόγραμμα LLM/Msc « Mediation and Conflict Resolution», Διευθυντή της Mediation Clinic του ίδιου Πανεπιστημίου, Διαμεσολαβητή)

Δύο φορές σήμερα βρέθηκα να απαντώ σε σκέψεις άλλου Διαμεσολαβητή ως εξής: «το χρήμα δεν είναι για το χρήμα». Και οι δύο περιπτώσεις αφορούσαν οικονομικής φύσης διαπραγματεύσεις, ακόμη και παζάρεμα, αλλά αυτό είναι παραπλανητικό. Το κλειδί για την επίλυση των διαφορών δεν έγκειται στη σφαίρα των υπολογισμών και του ορθολογισμού, αλλά στον πιο αδιαφανή κοινωνικό κόσμο του «προσώπου», της τιμωρίας, της δικαιοσύνης και του συναισθήματος. Σε αυτό το άρθρο εξετάζω την έννοια του χρήματος στις συγκρούσεις. Το συμπέρασμα; Τo χρήμα είναι ένα σύμβολο. Και, όπως ανακάλυψαν οι αρχαίοι πρόγονοί μας, χρήσιμο.

Οι υποθέσεις

Η πρώτη διαφορά αφορούσε την κατάρρευση της εμπιστοσύνης μεταξύ δικηγόρου και πελάτη. Ενώ το θέμα που παρουσιάστηκε ήταν μια εκκρεμούσα αμοιβή, ο προβληματισμός και οι σκέψεις του Διαμεσολαβητή περιλάμβαναν τα ακόλουθα λόγια: “προσβεβλημένος, απώλεια εμπιστοσύνης, εγκαταλείφθηκε, αναστατωμένος, απογοητευμένος, άγχος, τόνος των ηλεκτρονικών μηνυμάτων“. Τα κομβικά σημεία περιλάμβαναν την ομιλία πρόσωπο με πρόσωπο, την έκφραση ενσυναίσθησης και ανθρωπισμού, “τα σημεία που τόνισε ο Διαμεσολαβητής και η ενίσχυση των εκφράσεων πόνου και αναγνώρισης/εκτίμησης/ απολογίας”. Η συμφωνία περιλάμβανε μια προσφορά να πληρώσει ο πελάτης είτε το ήμισυ της αμοιβής είτε 1,5 φορά την εκκρεμούσα αμοιβή σε φιλανθρωπία (ο δικηγόρος επέλεξε το πρώτο). Εάν ποτέ ένας πελάτης ήθελε να αποδείξει ότι «το θέμα δεν ήταν το χρήμα», αυτή ήταν η περίπτωση.

Η δεύτερη περίπτωση ήταν μια διαφορά, η οποία αφορούσε σε επιχειρηματικής φύσης λογισμικό. Μετά την απόρριψή του ως ακατάλληλου, ο αγοραστής είχε χρησιμοποιήσει εκ παραδρομής το λογισμικό, προκαλώντας σημαντικού ύψους χρέωση. Στην προκειμένη περίπτωση τα μέρη συμπεριφέρθηκαν με συναινετικά και με επαγγελματισμό, ωστόσο ο Διαμεσολαβητής σημείωσε: “Άφθονο περιθώριο για επικοινωνία και διαπραγμάτευση, παρουσίαση θεμάτων σε λευκό πίνακα, σεβόμενος  και κατοπτρίζοντας την απογοήτευση και τις ατομικές θέσεις, εξετάζοντας το κόστος της συνεχιζόμενης διαμάχης”. Και πάλι το ζήτημα διευθετήθηκε, μετά από μια περίοδο «παζαρέματος» σε ιδιωτικές συνεδρίες, και μάλιστα για λίγο περισσότερο από το ένα τρίτο του ζητούμενου ποσού.

Τα χρήματα ως σύμβολο

Πριν από 9.000 χρόνια, οι άνθρωποι εμπορευόνταν ζώα και φυτά ως σύμβολα πλούτου. Από το 3.000 π.Χ. άρχισαν να χρησιμοποιούν πολύτιμα μέταλλα και η πρώτη περίπτωση κρατικού νομίσματος φαίνεται να προέρχεται από την Καππαδοκία χρονολογούμενο το 2.150 π.Χ. (Davis and Davis, A Comparative Chronology of Money). Το χρήμα εξακολουθεί να έχει συμβολική δύναμη: στην Αγγλία της Μ. Thatcher την δεκαετία του ’80, ο κωμικός Χάρι Ένφιλντ κουνούσε ένα μεγάλο σωρό χαρτονομισμάτων αναφωνώντας την ατάκα: “Κοιτάξτε το μάτσο μου“.

Τι συμβολίζει το χρήμα στις δικαστικές διαφορές; Σε ορισμένες περιπτώσεις, χρήμα. Ένας ενάγων που επιδιώκει αποζημίωση για την απώλεια εισοδήματος χρειάζεται πραγματικά τα χρήματα. Οι δανειστές που εισπράττουν τα χρέη θέλουν να αποκατασταθεί ο ισολογισμός τους. Ωστόσο, οι μη χρηματικοί παράγοντες υποκρύπτονται πίσω από αυτές τις φαινομενικά απλές συναλλαγές. Ένας οφειλέτης, διαπραγματευόμενος το χρόνο αποπληρωμής, θα επικαλεσθεί συχνά δύσκολους καιρούς και δύσκολες περιστάσεις. Ο δανειστής μπορεί να το αποδεχθεί αυτό όχι τόσο λόγω του ισολογισμού, αλλά λόγω της ανθρώπινης σύνδεσης σε μια πρόσωπο με πρόσωπο συνάντηση. Οι Διαμεσολαβητές παρατηρούν συχνά ότι οι αξιώσεις μετριάζονται μετά από την επίδειξη ενσυναίσθησης και προσοχής.

Το χρήμα έχει και άλλους συμβολισμούς. Στην πρώτη υπόθεση, η μείωση της αμοιβής συμβόλιζε πιθανώς την αναγνώριση και τη σιωπηρή συγνώμη. Στην διαφορά για το λογισμικό αμφότερα τα μέρη συμβιβάστηκαν. Οι μειωμένες απαιτήσεις πιθανότατα συμβόλιζαν την αποδοχή από κοινού πραγματοποιθέντων σφαλμάτων (στην προκειμένη περίπτωση ένα συμβόλαιο με ασαφείς όρους).

Μιλώντας για τη Διαμεσολάβηση σε περίπτωση διαζυγίου, οι Benjamin και Irving απαριθμούν: “το χρήμα ως δύναμη, το χρήμαως ασφάλεια, το χρήμα ως παυσίπονο ή εκδίκηση, το χρήμα ως αποζημίωση,το χρήμα ως περαίωση” (Money and Mediation: Patterns of Conflict in Family Mediation of Financial Matters (2001), 18 Mediation Quarterly 349). Στην μελέτη υποθέσεων ιατρικών σφαλμάτων  στο Καναδά, η Relis διαπίστωσε, ότι οι στόχοι των εναγόντων συμπεριέλαβαν «αποδοχή του σφάλματος» (59%), «ποτέ ξανά» (59%), απαντήσεις (53%), εκδίκηση (41%), απολογία (41%), αναγνώριση βλάβης (35%), τιμωρία (24%) («It’s Not About the Money!”: A Theory on Misconceptions of Plaintiff’s Litigation Aims’ 68 University of Pittsburgh Law Review 701, 723).

Το χρήμα ως τιμωρία

Αυτό αποτελεί μια κατηγορία «από μόνο του». Συχνά ακούω τους δικηγόρους να εκφράζουν σκεπτικισμό σχετικά με την επιθυμία των πελατών που θέλουν κάτι άλλο από το χρήμα. Ως προς τη δική τους “τετριμμένη” φράση: “τα πάντα γίνονται για το χρήμα.” συμφωνώ και διαφωνώ. Το χρήμα έχει σημασία, αλλά όχι ακριβώς με τον τρόπο που νομίζουμε. Το χρήμα ως πλουτισμός μπορεί να είναι σημαντικό, αλλά αυτή δεν είναι όλη η ιστορία, ειδικά όταν μια νομική διαμάχη αφορά μικροποσά.

Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου για τα μέρη σε Διαμεσολαβήσεις μικροδιαφορών, ένας ερωτηθείς μου απάντησε ότι το ποσό που διακυβεύεται ήταν λιγότερο από το μισό της ωριαίας του αμοιβής. Παρόλα αυτά, αφιέρωσε ώρες, αν όχι ημέρες, στη διαμάχη, καταστρέφοντας εσκεμμένα τη διαδικασία Διαμεσολάβησης με την προσφορά μίας λίρας. Το κίνητρό του; Ένιωθε ότι ένας έμπορος τον είχε προσβάλει, καθιστώντας την υπόθεση σε «θέμα αρχής». Δεν ήταν ότι ήθελε να πλουτίσει, αλλά πιο πολύ να εξασφαλίσει ότι ο άλλος θα γινόταν φτωχότερος. Συνεπώς, το χρήμα συμβόλιζε τη δικαίωση και την απονομή δικαιοσύνης.

Το χρήμα ως μέσο ανταλλαγής

Το χρήμα έχει άλλη μία ιδιότητα που το καθιστά ιδιαιτέρως κατάλληλο για την επίλυση διαφορών: μπορεί να επιμερισθεί. Σε μια διαμάχη για ένα πολύτιμο κειμήλιο, κανένα από τα μέρη δεν θα το εγκαταλείψει, ακόμη και για το πολλαπλάσιο της αξίας του. Είναι μοναδικό και αναντικατάστατο. Το χρήμα, από την άλλη πλευρά, μία λίρα ή ένα ευρώ ή δολάριο, είναι σχεδόν το ίδιο. Όσο πληρώνομαι, δεν ενδιαφέρομαι και τόσο για το ποιο κομμάτι του πλούτου σου λαμβάνω.

Αυτή η διαιρετότητα έχει μία επιπλέον συνέπεια: τη βαθμονόμηση. Σε αντίθεση με τα κειμήλια ή τις συγγνώμες, μπορώ να λάβω ένα μερίδιο αυτού που απαιτώ. Απαιτώ £50.000. Αν πάω σπίτι με £30.000, αυτό είναι σίγουρα κάτι. Μπορεί να είμαι ή και να μην είμαι ικανοποιημένος, αλλά πιθανότατα αυτό εξαρτάται και από άλλους παράγοντες: πόσο «φουσκωμένο» ήταν το αρχικό μου αίτημα; Πόσο μετακινήθηκε από τις αρχικές του θέσεις το άλλο μέρος; Πόσο χρόνο θέλω να αφιερώσω; Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η φάση του “παζαρέματος” μιας διαπραγμάτευσης είναι τόσο σημαντική και αξίζει να την αντιμετωπίσουμε με σεβασμό. Τα συμβαλλόμενα μέρη αποσαφηνίζουν τα πρακτικά και συναισθηματικά στοιχεία της διαμάχης τους. Η διαπραγμάτευση για το χρήμα μπορεί να λειτουργήσει ως μια μορφή ρύθμισης συναισθημάτων, επιτρέποντας στους ανθρώπους σε κατάσταση έντονης συναισθηματικής φόρτισης να ηρεμήσουν και να σκεφτούν πιο καθαρά. Στο πλαίσιο Διαμεσολάβησης σε περιπτώσεις διαζυγίων, συχνά διαπίστωσα ότι οι γονείς, οι οποίοι είχαν ξεκαθαρίσει τα οικονομικά ζητήματά τους, ήταν σε θέση να επανέλθουν στο θέμα των παιδιών τους μέσα σε πνεύμα εποικοδομητικής επίλυσης των διαφορών.

Για να φέρω ένα ακόμη παράδειγμα, έχω γράψει προηγουμένως σχετικά με το σχέδιο της Scottish Legal Complaints Commission για τη Διαμεσολάβηση καταγγελιών σε βάρος δικηγόρων. Το πρόγραμμα είναι αρκετά επιτυχές, με ρυθμό απορρόφησης πάνω από το ένα τρίτο και με ποσοστό επιτυχίας περίπου 70% (πάντα με οικονομικά στοιχεία). Πιο περίπλοκα είναι τα πράγματα στο να δημιουργηθούν παρόμοια σχήματα αντιμετώπισης παραπόνων κατά επαγγελματιών στο χώρο της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ίσως είναι τόσο απλό όσο αυτό: δεν επιδέχονται ανταλλαγής. Τα πιθανά αποτελέσματα περιλαμβάνουν συγνώμη, εξηγήσεις, περιορισμούς πρακτικής, ακόμη και διαγραφή επαγγελματιών του τομέα. Καθώς αυτές οι διαφορές είναι τόσο σημαντικές, δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο «παζαρέματος». Δεν μπορείτε να ζητήσετε μερική απολογία, ή 2/3 από μια συγγνώμη. Και δεν βλέπετε τον επαγγελματία υγείας να υποφέρει καθώς απορρίπτετε την αρχική προσφορά, τότε αυτός αναγκάζεται να αναζητά περισσότερο χρήμα, χώνοντας το χέρι του βαθύτερα μέσα στην τσέπη του. Το χρήμα επιτρέπει στους διαπραγματευτές να ρυθμίσουν λεπτομερώς την έκβαση της διαπραγμάτευσης μέχρι του σημείου όπου ο πόνος, η αίσθηση της αδικίας και η ταλαιπωρία με αποδεκτό μέτρο.

Όχι για το χρήμα;

Το 1988, στη «μυθική» κωμωδία  του Martin Brest, “Midnight Run”, ο Τσαρλς Γκρόντιν προκαλεί τον δεσμοφύλακά του Ρόμπερτ ντε Νίρο: «Όλα τα κάνετε για το **** μένο χρήμα». Είναι δελεαστικό για τους Διαμεσολαβητές και τους δικηγόρους να βιώσουν παρόμοια συναισθήματα για ανθρώπους που φαίνονται πεισματάρηδες, παράλογοι ή εξαιρετικά άπληστοι. Αυτό το άρθρο προτείνει να αντιμετωπίζουμε το χρήμα με λίγο περισσότερο σεβασμό. Κάνετε ένα διάλειμμα και αναρωτηθείτε τι συμβολίζει. Είναι πλουτισμός; Ή τιμωρία; Ή πολλά άλλα εκτός από αυτά; Και στη συνέχεια να απολαύσετε το «παζάρι». Θυμηθείτε: μερικές φορές το χρήμα δεν είναι ” για το χρήμα.”

Πηγή: Kluwer Mediation Blog

Μετάφραση κειμένου:
Καλλιόπη Λέτσιου
Δικηγόρος – διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια

Επιμέλεια κειμένου:
Μπερναντέτ Παπαβασιλείου-Σρέκενμπεργκ
Δικηγόρος – διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια (CIArb, Υπ. Δικαιοσύνης)
Συντονίστρια Διαμεσολάβησης του Οργανισμού Διαιτησίας & Διαμεσολάβησης
του Ελληνογερμανικού Βιομηχανικού και Εμπορικού Επιμελητηρίου
Εκπαιδεύτρια Διαμεσολαβητών (CEDR-Trainer/E-Learning ΕΚΠΑ)