Γνωρίζουμε λοιπόν πώς λειτουργεί η διαμεσολάβηση, έτσι; Λάθος!! Πόσους διαμεσολαβητές γνωρίζετε αλήθεια που μοιάζουν να κατανοούν τι κάνουν χωρίς όμως να ξέρουν  γιατί το κάνουν; Σίγουρα, ξέρουν πώς να χτίσουν την επαφή, να ακούσουν ενεργά τι τους λέτε, να εκφράζουν ενσυναίσθηση, να μπορούν να παραφράσουν, να ακολουθήσουν μια σταδιακή διαδικασία, να γράψουν μια συμφωνία, ίσως ακόμη και να παραμείνουν αμερόληπτοι (σε μια καλή μέρα!)

Αλλά σε πoιό βαθμό οι διαμεσολαβητές μπορούν πράγματι να εξηγήσουν σε βάθος γιατί η διαμεσολάβηση ενώ συνήθως λειτουργεί άλλες φορές αποτυγχάνει; Και με τον όρο «σε βάθος» εννοώ ποιες και πόσες γνώσεις εσωτερικής ψυχολογίας οφείλει να έχει ένας  διαμεσολαβητής ώστε να κατανοήσει τις διαπροσωπικές σχέσεις που παίζονται όταν αναπτύσσεται η σύγκρουση; Ή όταν μετατρέπεται σε διαμάχη και τέλος όταν επιλυθεί με την υποστήριξη του διαμεσολαβητή ως  αμερόληπτου τρίτου;

Να μερικές από τις βασικές ιδέες που συνθέτουν ένα μοντέλο διαμεσολάβησης  βασισμένο στην ιδέα της σύγκρουσης ως ρήξη σε μια διαπροσωπική σχέση.

ι. Η σύγκρουση

Πώς συμβαίνει η σύγκρουση; Ο «κύκλος της σύγκρουσης»  μας δίνει πέντε πιθανές αιτίες διαφορών, η «ακολουθία σταδίων»   μας βοηθά να δούμε πώς η σύγκρουση μπορεί να κλιμακωθεί μέχρι το σημείο μιας ολοκληρωμένης μάχης, ενώ το «μοντέλο μετασχηματισμού» χαρακτηρίζει τη σύγκρουση δύο ανθρώπων ως κατάσταση αποδυνάμωσης και κακής αμοιβαίας αναγνώρισης. Ωστόσο, με εξαίρεση τη «Θεωρία των Συστημάτων» λίγα πράγματα αντιμετωπίζουν αυτό το θεμελιώδες ζήτημα από την άποψη των ψυχολογικών διαδικασιών: συγκεκριμένα, τι συμβαίνει ανάμεσα στα μέρη όταν αρχίζουν να βρίσκονται σε σύγκρουση και πως μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για να αποκτήσουμε ενδείξεις σχετικά με τον τρόπο επίλυσης αυτής της σύγκρουσης;

Η «σχηματική θεωρία» (Gestalt Theorie), είναι μια διαπροσωπική προσέγγιση για την εξήγηση της ανθρώπινης κατάστασης. Αφορά, εν μέρει, στο πώς δημιουργούμε πλήρεις ψυχολογικές επαφές με άλλους ανθρώπους και στο πώς αφήνουμε ημιτελείς υποθέσεις και άλλα εμπόδια να παρεμβαίνουν σε αυτές τις επαφές. Και φυσικά μπορεί να είναι χρήσιμο να θεωρήσουμε τη διαπροσωπική σύγκρουση ως εν μέρει το αποτέλεσμα  της αποσύνδεσης  της ψυχολογικής επαφής. Ωστόσο η προσέγγισή μας στην επίλυση αυτής της σύγκρουσης θα πρέπει στη συνέχεια να εμπλουτισθεί με  τις ιδέες της σχηματικής θεωρίας σχετικά με τον τρόπο διακοπής της επαφής και με τον τρόπο με τον οποίο ένας διαμεσολαβητής μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της.

ιι. Η σύγκρουση ως αποτέλεσμα της απώλειας επαφής

Σκεφτείτε δύο εργαζόμενους σε μια εταιρεία (αν και το επιχείρημα θα λειτουργούσε εξίσου καλά για δύο γείτονες, δύο μέλη μιας οικογένειας ή δύο άτομα σε μια εμπορική διαμάχη με ένα διαπροσωπικό στοιχείο σε αυτή).

Έχουν διάλογο και βρίσκονται σε ψυχολογική επαφή μεταξύ τους καθώς και με φίλους, συναδέλφους και άλλους στην εταιρεία (συμπεριλαμβανομένης της διοίκησης και του ΑΔ). Είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε σύγκρουση, όπως προκύπτει, και είναι σε θέση να δώσουν και να λάβουν υποστήριξη και πρόκληση.

Μια διαφορά μπορεί να διαταράξει τη σχέση.

Λόγω της ασυμβατότητας των στόχων, των αναγκών, των προτεραιοτήτων ή των ερμηνειών της πραγματικότητας, ο διάλογος διασπάται. Κάθε άτομο (τώρα κάθε πλευρά) αποκτά τη δική του ομάδα ή ομάδα υποστηρικτών και η συνεργασία γίνεται ανταγωνισμός. Θεωρούν τον άλλο ως κακόβουλο και απειλητικό (με μια διαδικασία προβολής). Αναπτύσσουν μια αρνητική προσδοκία ο ένας για τον άλλο (που ονομάζεται «σταθερό σχήμα»), που σημαίνει ότι τα λόγια και οι ενέργειες του άλλου προσώπου, όσο αβλαβή και να είναι, εξυπηρετούν την επιβεβαίωση της εξαιρετικά κριτικής άποψης κάθε πλευράς για αυτούς.

Στη συνέχεια, η διαφορά βαθαίνει.

Τα μέρη, πραγματικά και μεταφορικά, απομακρύνονται (εκτρέπονται) το ένα από το  άλλο. Εμμένουν σε θέσεις που πραγματικά αισθάνονται οτι πρέπει να εκφράσουν (αναστροφή), και αρχίζουν να ασχολούνται αποκλειστικά με τη δική τους ομάδα. Ένας τοίχος αναπτύσσεται.

ιιι. Επαναφορά της επαφής μέσω διαμεσολάβησης

Ο ρόλος του διαμεσολαβητή που επικεντρώνεται στη διαπροσωπική διάσταση της σύγκρουσης λειτουργεί ως ένας «μεσίτης σχέσεων».

Η παρέμβαση του μεσολαβητή αρχίζει με τη δημιουργία ενός ασφαλούς πλαισίου. Η ασφάλεια απορρέει από τη συμφωνία εμπιστευτικότητας, την κατανόηση της αμεροληψίας των διαμεσολαβητών και την εθελοντική συμμετοχή των μερών στη διαδικασία. Τα όρια τίθενται από τον σαφώς προκαθορισμένο ρόλο και σκοπό της διαμεσολάβησης και από την προσωρινή «απομόνωση» των μερών από την υπόλοιπη εταιρεία. Ο αρχικός στόχος είναι τα μέρη θα αισθάνονται ασφαλή να στραφούν το ένα προς το  άλλο  και προς τη σύγκρουσή τους (να σταματήσουν την εκτροπή) και να αρχίσουν να λένε τα σημαντικά, αν και δύσκολα, πράγματα που πρέπει να ειπωθούν (ανατρέποντας τις μεταβολές). The mediator’s intervention begins with setting up a safe container.

Στις αρχικές επί μέρους συναντήσεις με κάθε συμβαλλόμενο μέρος, ο διαμεσολαβητής χρησιμοποιεί τις δεξιότητές τους για να χτίσει έναν διαπροσωπικό διάλογο με κάθε μέρος ξεχωριστά. Μόνον αργότερα είναι εφικτή η σύγκληση της κοινής συνόδου.

Κατά την κοινή συνεδρίαση, ο τοίχος μεταξύ των μερών (το «όριο επαφής) αρχίζει να διαλύεται καθώς ο διαμεσολαβητής χτίζει τον διάλογο και ενθαρρύνει την έκφραση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των επιθυμιών κάθε μέρους. Τα μέρη αρχίζουν να βλέπουν το ένα το άλλο πιο ξεκάθαρα για το ποιοι είναι αυτοί (δηλαδή αποσύρουν τις προβλέψεις) και επίσης αρχίζουν να βλέπουν τη σχέση ως κάτι που αξίζει να αποκατασταθεί. Στην επιτυχή ολοκλήρωση της διαμεσολάβησης, ο διάλογος ανοικοδομείται και αποκαθίσταται η ψυχολογική επαφή . Ο διαμεσολαβητής παρακολούθησε κάθε μία από τις διακοπές της επαφής (εκτροπή ως απομάκρυνση από τη σύγκρουση, ανατροπή ως εμμονή σε σημαντικές αλήθειες και προβολή ως αρνητική προϋπόθεση για τις σκέψεις και τα συναισθήματα του άλλου). Ο διαμεσολαβητής έχει δημιουργήσει διάλογο, πρώτον ανάμεσα στον εαυτό του και σε κάθε μέρος ξεχωριστά, και στη συνέχεια μεταξύ των δύο μερών. Τα μέρη επιστρέφουν σε κάτι σαν την αρχική υγιή σχέση, αν και έχουν αλλάξει με την εμπλοκή τους στη σύγκρουση και έχουν συμμετάσχει στη διαδικασία διαμεσολάβησης.

ιν. Έτσι δουλεύει η διαμεσολάβηση;

Σχεδόν κάθε διένεξη, είτε είναι εμπορική, είτε γειτονική, είτε εργασιακή ή ενδοοικογενειακή, έχει μια διαπροσωπική διάσταση. Τα μέρη έχουν σε κάποιο βαθμό αποσυνδεθεί και ο διάλογός τους έχει υποβαθμιστεί. Αν δούμε τον ρόλο του διαμεσολαβητή ως «μεσίτη» ανάπτυξης επαφής  και αποκατάστασης του διαλόγου, θα κατανοήσουμε πολύ καλύτερα γιατί οι διαμεσολαβητές κάνουν ό, τι κάνουν, τι συμβαίνει όταν η διαμεσολάβηση πηγαίνει σωστά και τι μπορεί να συμβεί εάν αποτύχει η διαμεσολάβηση. Και αυτή η «σχηματική» προσέγγιση μας προσφέρει έναν τρόπο (όχι τον μόνο τρόπο) για να εξηγήσουμε πώς λειτουργεί η διαδικασία της διαμεσολάβησης.

Πηγή: https://www.ukmediation.net/2017/10/16/how–mediation–works–relational–view/

Αφροδίτη Α. Μπλέτα
Δικηγόρος παρΆρείω Πάγω, European Patent Attorney
Διαπ/μένη Διαμεσολαβήτρια  ΥΔΔΑΔ και CEDR
Γενική Γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Διαμεσολαβητών